MelodiDalgasi
Member
Çin Komünist Partisi (ÇKP) 20. Ulusal Kongresi’nin 16 Ekim’de başşehir Pekin’de başlamasıyla gözler Asya’dan gelecek açıklamalara kaydı. Asya’nın yükselişi ve epeyce kutuplu dünya düzeni vurgusu yapan Çin Devlet Lideri Şi Cinping‘in “Çok taraflılığa bağlı kalmaya ve onu savunmaya katkıda bulunacak, hegemonyaya ve onun güç siyasetlerinin her türlü tezahürüne karşı da net bir tutum alacağız” açıklaması, ‘Batı hegemonyasının kırılmasının başladığını ve esaslı bir devrimci dönüşüm çağının geldiğini’ çoğunlukla lisana getiren Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in kelamlarını hatırlattı. En son 13 Ekim’deki Asya’da İşbirliği ve İtimat Artırıcı Tedbirler Konferansı’nın (CICA) 6. Zirvesi’nde vurgulanan ‘dünyanın gerçek manada hayli kutuplu hale geldiği’ konusuna dair Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, Asya ülkeleri ile güç birliğini derinleştirme davetinde bulunmuştu. Uzmanlara bakılırsa, Batı’nın Moskova’yı maksat alan yaptırımları kendi iktisat ve gücüne de darbe vururken, bugünün devam eden global güç kayması, Asya’nın ‘ekonomik büyümesi’ ile derinleşiyor.
‘Asya’nın yükselişine karşı’ ABD’nin hamleleri
Kıtanın bu ‘yükselişine karşı’ harekete geçen ABD’nin, Hint-Pasifik’te askeri ve diplomatik olarak ‘Çin’e karşı durmak’ için QUAD Güvenlik Paktı düzenlemesi, akabinde da 13 ülke ile Hint-Pasifik Ekonomik Çerçevesi‘ni başlatması, bölgede tartı kazanmaya çalışan ABD’nin son atakları olmuştu. Ayrıyeten, ABD liderliğindeki NATO’nun 10 yıllık adımlarına taraf veren yeni Stratejik Konsepti’ni kabul ederek ‘Rusya’dan kaynaklı Doğu tehlikesine’ bir de ‘Çin’den kaynaklı Asya-Pasifik tehlikesini’ eklemesi ile ‘oldukca kutupluluk’ resmi olarak tehdit sayıldı. Çin ise NATO’yu, Asya-Pasifik bölgesinde ‘hayali düşmanlar’ aramamaya ve ‘yapay çelişkiler ve anlaşmazlıklar’ yaratmamaya çağırdı.
BRICS ve ŞİÖ’nün bedel kazanan rolü
ABD’nin adımları ile tehditleri, Asya-Pasifik ülkelerinin ve onlarla işbirliği ortasında ortak hareket etmek isteyenlerin sonucunı engelleyemedi. Çok kutuplu dünya prensibinden yola çıkan örgütler de bu süreçte kıymet kazanmaya başladı. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu ekonomik işbirliği yapılanması olan BRICS, İran ve Arjantin’in iştirak için başvurduklarını açıklamasıyla yeni üyelerini bünyesine aldı. Halihazırda dünya nüfusunun yüzde 40’ından fazlasını temsil eden bu ülkeler, 23 Haziran’da AB ve ABD resesyona giderken, dolar ve euroya karşı yeni bir rezerv para ünitesi oluşturma adımları atma sonucu da aldı. Üye ülkelerin Batı para ünitelerine olan bağımlılığını azaltma muhtaçlığı, yapılan tepelerde de sıkça konuşuluyordu.
Öte yandan kıtanın en büyük stratejik ittifaklarından biri olarak kabul edilen Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ), 22. doruğu 16 Eylül’de birinci sefer Türkiye’nin de iştiraki ile gerçekleştirildi. Burada ŞİÖ’yü ‘Asya’ya açılan pencerelerimizden biri’ formunda nitelendiren Erdoğan, “Ankara’nın emeli ŞİÖ üyeliğidir” diyerek başka ülkelerle bir arada ‘savunma ve güvenlik alanlarında işbirliği’ bildirisi vermişti. Özbekistan’daki ABD askerlerinin 2005’te ülkeyi terk etmesini de sağlamak üzere çeşitli hegemonya tersi yaptırımlarda bulunan ŞİÖ’nün ‘tek kutuplu dünyanın kabul edilemez’ olduğunun altının çizildiği bir misyonu bulunuyor.
Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM) Asya-Pasifik Uzmanı Mustafa Cem Koyuncu, ‘yeni dünya düzenini’, mevcut konjonktür ile muhtemel durumları Sputnik’e aktardı; Türkiye’nin pozisyonuna ve nasıl bir yol izlemesi gerektiğine dikkat çekti.
‘Asya-Pasifik ekonomik ve siyasi sistemin yeni yük merkezi olurken global güç uğraşının de bir alanı oluyor’
1980’li senelerdan itibaren Çin tarafınca başlatılan ve ihracat temelli iktisat modeline geçmesini sağlayan açılım siyasetinin, ticaret ve güç güvenliği üzerine inşa edildiğini belirten Koyuncu, “Çin’in yeni iktisat siyasetinin ucuz iş gücü avantajıyla birleşmesinden itibaren global firmalar; maliyeti ve fizibiliteyi göz önünde bulundurarak üretim bantlarını Çin’e kaydırdı. Bu durum aslında dünyanın ticari tartı merkezini ve ötürüsıyla jeopolitiği değiştirdi. Üretim ve talep doğuya kaydıkça Asya-Pasifik’in değeri de arttı. Bunların yanında Batı’nın demografik olarak yaşlanması ve ekonomilerinin bir doyuma ulaşması da çift haneli büyüme performansı yakalayan ve dinamik bir nüfusa sahip Asya’nın ön plana çıkmasına katkı sağladı. Lakin burada unutulmaması gereken bir konu var. Ekonomik ve siyasi tartı Hint-Pasifik bölgesine kaydıkça Avrupa’nın zayıflaması kaçınılmazken ABD ve bölge müttefikleri için tıpkı şey kelam konusu değildir. Çünkü ABD’nin son senelerda yayınladığı resmi raporlarda ve açıklamalara baktığımızda, kendisini Atlantik’ten çok bir Pasifik ülkesi olarak tanımlamaktadır. ötürüsıyla Asya-Pasifik’in güçlenmesi bir açıdan ABD’ye ve klâsik müttefiklerine de fayda sağlamakta. özetlemek gerekirsesı Asya-Pasifik bir açıdan ekonomik ve siyasi tertibin yeni yük merkezi olurken bununla birlikte global güç gayretinin de bir alanı haline geliyor” dedi.
‘Asya, Batı penceresinden yazılan kuralları esnetmek ve kendi gereksinimleri doğrultusunda bir sisteminin kurulmasını istiyor’
Koyuncu, son senelerda Asya’nın yükselişinin yeni kurumların, beraberliklerin ve platformların kurulmasını birlikteinde getirdiğini belirterek şunları aktardı:
“Özellikle geniş Asya’da bulunan devletler, Batı penceresinden yazılan kuralları esnetme ve kendi muhtaçlıkları doğrultusunda bir memleketler arası ilgiler sisteminin kurulmasını talep etmektedirler. Bilhassa son periyotta bu istek daha yüksek sesle dillendirilmektedir. Asya’da İşbirliği ve İtimat Artırıcı Tedbirler Konferansı’nda (CICA) yapılan daha resmi bir yapılanmaya gitme açıklamaları da mevcut konjonktüre uygun bir davettir. Bilhassa Sayın Kasım Tokayev’in CICA’yı tam teşekküllü bölgesel bir memleketler arası örgüte dönüştürmeyi umuyoruz açıklaması da Kazakistan’ın pozisyonu düşünüldüğünde daha da manalı duruyor. Çünkü bir bölge ülkesi olarak Kazakistan bununla birlikte Batı ile de olumlu bağlara sahip. Bu manada Tokayev’in daveti CICA’yı; bölgesel ve yerellikten kurtarıp daha global ve kutuplar ortası bir barış köprüsüne dönüştürmeye yöneliktir. Çünkü CICA’da bulunan üye ve gözlemci devletlere bakıldığında farklı cephelerden ülkeler olduğu çarçabuk görülebilir.”
‘Türkiye’nin uyguladığı epeyce boyutlu dış siyaset, Ankara’nın pozisyonunu ön plana çıkarıyor’
Mevcut konjonktürde memleketler arası münasebetlerde en değerli bedelin inanç olduğunu söylemenin yanlış olmayacağını lisana getiren Koyuncu, “Küresel güç uğraşının artığı ve kimi bölgelerin giderek istikrarsızlaştığı bir devirde Türkiye’nin uyguladığı fazlaca boyutlu dış siyaset, Ankara’nın pozisyonunu ön plana çıkarmakta. Tarihin bu sahnesinde Türkiye’nin inanca dayalı siyasetleri ve kazan-kazan temelli yaklaşımı, bölgesel ve global manada vazgeçilmez bir aktör olduğunu ispatlar niteliktedir. Bugün Avrupa’nın azalan gücünü tartışırken bir daha de bir kutup olduğunu görmemiz gerekir. Mevcut kriz sebebiyle ekonomik ve güç açısından meşakkat yaşayan Avrupa için Türkiye’den beklenen siyaset, bu sorunu kendi ulusal hassasiyetlerinden ödün vermeden hafifçeletmektir. Birebir biçimde uygulanan ambargolar niçiniyle birtakım zorluklar yaşayan Moskova için de Türkiye’nin oynayacağı rol; yapan ve tahlil odaklı olarak kıymetlendirilebilir. Türkiye ise son senelerda dış siyasette attığı adımlarla bu rolü üstlendiğini gösterdi” şeklinde konuştu.
‘Türkiye’nin Batı’yı bırakıp Doğu’ya geçmesi yahut Doğu’dan vazgeçip Batı’ya yönelmesi kelam konusu değil’
Mevcut konjonktürün Türkiye’nin üzerine ekonomik, siyasi ve insani bakılırsavler yüklediğini aktaran Koyuncu, “Nitekim iki kutbun çarpışma alanına dönen Rusya-Ukrayna krizinde arabuluculuk rolü için akla gelen devlet Türkiye’dir. Tahıl krizinde bunun başarılı bir meselai görüyoruz. Şu anda Türkiye’nin üstlendiği rol yardımıyla birfazlaca devlet yaşanabilecek besin krizlerini hafifçeletmiş ve daha büyük toplumsal olayların ve göç meselelerinin önüne kısmen de olsa geçmiştir. Türkiye kelam konusu tarafsızlık nazaranvini oynamadığı taktirde dünyanın daha istikrarsız bir hal alacağı aşikar. Türkiye’nin gelecekte izlemesi gereken siyasetin mevcut izlediği strateji ile paralellik göstereceği düşünülebilir. Bir de Türkiye çabucak eksen değiştirmeyecektir. Evvel bekleyip, değerlendirip, nazarancek. Bir anda Batı’yı bırakıp Doğu’ya geçmesi yahut Doğu’dan büsbütün vazgeçip Batı’ya yönelmesi kelam konusu değil” dedi ve ekledi:
‘Türkiye, bir cepheye dahil olma rahatlığını seçmeyerek daha güç bir yol tercih etti’
“Türkiye, bir taraftan taraflar içinde barış diyaloğu kurma teşebbüsleri yaparken öbür taraftan Orta Asya, Doğu Akdeniz üzere bölgelerden gelen enerjiyi Batı’ya taşıma ve başta besin olmak üzere Rus menşeli mamüllerin pazara sunulması üzere fırsatlara odaklanması bekleniyor. Türkiye, tahminen de bir cephenin içine dahil olma rahatlığını seçmeyerek daha güç bir yol tercih etmiş olabilir. Lakin gelecek devir için bir barış ihtimalinden kelam ederken bile bunun Türkiye tarafınca sağlanabileceğini kamuoyuna gösterdi ve bu manada tarihî birikimine ve coğrafik avantajına uygun hareket etti.”
‘Asya’nın yükselişine karşı’ ABD’nin hamleleri
Kıtanın bu ‘yükselişine karşı’ harekete geçen ABD’nin, Hint-Pasifik’te askeri ve diplomatik olarak ‘Çin’e karşı durmak’ için QUAD Güvenlik Paktı düzenlemesi, akabinde da 13 ülke ile Hint-Pasifik Ekonomik Çerçevesi‘ni başlatması, bölgede tartı kazanmaya çalışan ABD’nin son atakları olmuştu. Ayrıyeten, ABD liderliğindeki NATO’nun 10 yıllık adımlarına taraf veren yeni Stratejik Konsepti’ni kabul ederek ‘Rusya’dan kaynaklı Doğu tehlikesine’ bir de ‘Çin’den kaynaklı Asya-Pasifik tehlikesini’ eklemesi ile ‘oldukca kutupluluk’ resmi olarak tehdit sayıldı. Çin ise NATO’yu, Asya-Pasifik bölgesinde ‘hayali düşmanlar’ aramamaya ve ‘yapay çelişkiler ve anlaşmazlıklar’ yaratmamaya çağırdı.
BRICS ve ŞİÖ’nün bedel kazanan rolü
ABD’nin adımları ile tehditleri, Asya-Pasifik ülkelerinin ve onlarla işbirliği ortasında ortak hareket etmek isteyenlerin sonucunı engelleyemedi. Çok kutuplu dünya prensibinden yola çıkan örgütler de bu süreçte kıymet kazanmaya başladı. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu ekonomik işbirliği yapılanması olan BRICS, İran ve Arjantin’in iştirak için başvurduklarını açıklamasıyla yeni üyelerini bünyesine aldı. Halihazırda dünya nüfusunun yüzde 40’ından fazlasını temsil eden bu ülkeler, 23 Haziran’da AB ve ABD resesyona giderken, dolar ve euroya karşı yeni bir rezerv para ünitesi oluşturma adımları atma sonucu da aldı. Üye ülkelerin Batı para ünitelerine olan bağımlılığını azaltma muhtaçlığı, yapılan tepelerde de sıkça konuşuluyordu.
Öte yandan kıtanın en büyük stratejik ittifaklarından biri olarak kabul edilen Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ), 22. doruğu 16 Eylül’de birinci sefer Türkiye’nin de iştiraki ile gerçekleştirildi. Burada ŞİÖ’yü ‘Asya’ya açılan pencerelerimizden biri’ formunda nitelendiren Erdoğan, “Ankara’nın emeli ŞİÖ üyeliğidir” diyerek başka ülkelerle bir arada ‘savunma ve güvenlik alanlarında işbirliği’ bildirisi vermişti. Özbekistan’daki ABD askerlerinin 2005’te ülkeyi terk etmesini de sağlamak üzere çeşitli hegemonya tersi yaptırımlarda bulunan ŞİÖ’nün ‘tek kutuplu dünyanın kabul edilemez’ olduğunun altının çizildiği bir misyonu bulunuyor.
Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM) Asya-Pasifik Uzmanı Mustafa Cem Koyuncu, ‘yeni dünya düzenini’, mevcut konjonktür ile muhtemel durumları Sputnik’e aktardı; Türkiye’nin pozisyonuna ve nasıl bir yol izlemesi gerektiğine dikkat çekti.
‘Asya-Pasifik ekonomik ve siyasi sistemin yeni yük merkezi olurken global güç uğraşının de bir alanı oluyor’
1980’li senelerdan itibaren Çin tarafınca başlatılan ve ihracat temelli iktisat modeline geçmesini sağlayan açılım siyasetinin, ticaret ve güç güvenliği üzerine inşa edildiğini belirten Koyuncu, “Çin’in yeni iktisat siyasetinin ucuz iş gücü avantajıyla birleşmesinden itibaren global firmalar; maliyeti ve fizibiliteyi göz önünde bulundurarak üretim bantlarını Çin’e kaydırdı. Bu durum aslında dünyanın ticari tartı merkezini ve ötürüsıyla jeopolitiği değiştirdi. Üretim ve talep doğuya kaydıkça Asya-Pasifik’in değeri de arttı. Bunların yanında Batı’nın demografik olarak yaşlanması ve ekonomilerinin bir doyuma ulaşması da çift haneli büyüme performansı yakalayan ve dinamik bir nüfusa sahip Asya’nın ön plana çıkmasına katkı sağladı. Lakin burada unutulmaması gereken bir konu var. Ekonomik ve siyasi tartı Hint-Pasifik bölgesine kaydıkça Avrupa’nın zayıflaması kaçınılmazken ABD ve bölge müttefikleri için tıpkı şey kelam konusu değildir. Çünkü ABD’nin son senelerda yayınladığı resmi raporlarda ve açıklamalara baktığımızda, kendisini Atlantik’ten çok bir Pasifik ülkesi olarak tanımlamaktadır. ötürüsıyla Asya-Pasifik’in güçlenmesi bir açıdan ABD’ye ve klâsik müttefiklerine de fayda sağlamakta. özetlemek gerekirsesı Asya-Pasifik bir açıdan ekonomik ve siyasi tertibin yeni yük merkezi olurken bununla birlikte global güç gayretinin de bir alanı haline geliyor” dedi.
‘Asya, Batı penceresinden yazılan kuralları esnetmek ve kendi gereksinimleri doğrultusunda bir sisteminin kurulmasını istiyor’
Koyuncu, son senelerda Asya’nın yükselişinin yeni kurumların, beraberliklerin ve platformların kurulmasını birlikteinde getirdiğini belirterek şunları aktardı:
“Özellikle geniş Asya’da bulunan devletler, Batı penceresinden yazılan kuralları esnetme ve kendi muhtaçlıkları doğrultusunda bir memleketler arası ilgiler sisteminin kurulmasını talep etmektedirler. Bilhassa son periyotta bu istek daha yüksek sesle dillendirilmektedir. Asya’da İşbirliği ve İtimat Artırıcı Tedbirler Konferansı’nda (CICA) yapılan daha resmi bir yapılanmaya gitme açıklamaları da mevcut konjonktüre uygun bir davettir. Bilhassa Sayın Kasım Tokayev’in CICA’yı tam teşekküllü bölgesel bir memleketler arası örgüte dönüştürmeyi umuyoruz açıklaması da Kazakistan’ın pozisyonu düşünüldüğünde daha da manalı duruyor. Çünkü bir bölge ülkesi olarak Kazakistan bununla birlikte Batı ile de olumlu bağlara sahip. Bu manada Tokayev’in daveti CICA’yı; bölgesel ve yerellikten kurtarıp daha global ve kutuplar ortası bir barış köprüsüne dönüştürmeye yöneliktir. Çünkü CICA’da bulunan üye ve gözlemci devletlere bakıldığında farklı cephelerden ülkeler olduğu çarçabuk görülebilir.”
‘Türkiye’nin uyguladığı epeyce boyutlu dış siyaset, Ankara’nın pozisyonunu ön plana çıkarıyor’
Mevcut konjonktürde memleketler arası münasebetlerde en değerli bedelin inanç olduğunu söylemenin yanlış olmayacağını lisana getiren Koyuncu, “Küresel güç uğraşının artığı ve kimi bölgelerin giderek istikrarsızlaştığı bir devirde Türkiye’nin uyguladığı fazlaca boyutlu dış siyaset, Ankara’nın pozisyonunu ön plana çıkarmakta. Tarihin bu sahnesinde Türkiye’nin inanca dayalı siyasetleri ve kazan-kazan temelli yaklaşımı, bölgesel ve global manada vazgeçilmez bir aktör olduğunu ispatlar niteliktedir. Bugün Avrupa’nın azalan gücünü tartışırken bir daha de bir kutup olduğunu görmemiz gerekir. Mevcut kriz sebebiyle ekonomik ve güç açısından meşakkat yaşayan Avrupa için Türkiye’den beklenen siyaset, bu sorunu kendi ulusal hassasiyetlerinden ödün vermeden hafifçeletmektir. Birebir biçimde uygulanan ambargolar niçiniyle birtakım zorluklar yaşayan Moskova için de Türkiye’nin oynayacağı rol; yapan ve tahlil odaklı olarak kıymetlendirilebilir. Türkiye ise son senelerda dış siyasette attığı adımlarla bu rolü üstlendiğini gösterdi” şeklinde konuştu.
‘Türkiye’nin Batı’yı bırakıp Doğu’ya geçmesi yahut Doğu’dan vazgeçip Batı’ya yönelmesi kelam konusu değil’
Mevcut konjonktürün Türkiye’nin üzerine ekonomik, siyasi ve insani bakılırsavler yüklediğini aktaran Koyuncu, “Nitekim iki kutbun çarpışma alanına dönen Rusya-Ukrayna krizinde arabuluculuk rolü için akla gelen devlet Türkiye’dir. Tahıl krizinde bunun başarılı bir meselai görüyoruz. Şu anda Türkiye’nin üstlendiği rol yardımıyla birfazlaca devlet yaşanabilecek besin krizlerini hafifçeletmiş ve daha büyük toplumsal olayların ve göç meselelerinin önüne kısmen de olsa geçmiştir. Türkiye kelam konusu tarafsızlık nazaranvini oynamadığı taktirde dünyanın daha istikrarsız bir hal alacağı aşikar. Türkiye’nin gelecekte izlemesi gereken siyasetin mevcut izlediği strateji ile paralellik göstereceği düşünülebilir. Bir de Türkiye çabucak eksen değiştirmeyecektir. Evvel bekleyip, değerlendirip, nazarancek. Bir anda Batı’yı bırakıp Doğu’ya geçmesi yahut Doğu’dan büsbütün vazgeçip Batı’ya yönelmesi kelam konusu değil” dedi ve ekledi:
‘Türkiye, bir cepheye dahil olma rahatlığını seçmeyerek daha güç bir yol tercih etti’
“Türkiye, bir taraftan taraflar içinde barış diyaloğu kurma teşebbüsleri yaparken öbür taraftan Orta Asya, Doğu Akdeniz üzere bölgelerden gelen enerjiyi Batı’ya taşıma ve başta besin olmak üzere Rus menşeli mamüllerin pazara sunulması üzere fırsatlara odaklanması bekleniyor. Türkiye, tahminen de bir cephenin içine dahil olma rahatlığını seçmeyerek daha güç bir yol tercih etmiş olabilir. Lakin gelecek devir için bir barış ihtimalinden kelam ederken bile bunun Türkiye tarafınca sağlanabileceğini kamuoyuna gösterdi ve bu manada tarihî birikimine ve coğrafik avantajına uygun hareket etti.”